Krótki leksykon rynsztunku towarzysza jazdy pancernej
|
wykonał: Andrzej Mikiciak |
|
wykonał: Andrzej Mikiciak |
SZABLA HUSARSKA (in. szabla czarna) - typ oryginalnej szabli, który wytworzony został na terenach Rzeczpospolitej w pierwszej połowie XVIIw., posiadający charakterystyczne elementy konstrukcyjne, łączący w sobie wpływy zarówno broni białej zachodnioeuropejskiej jak i wschodniej.
Typowa rękojeść sz. husarskiej posiadała stalowy jelec (starop. krzyż) z symetrycznymi wąsami o przednim ramieniu załamującym się pod lekko rozwartym kątem (zwykle ok. 100 stopni), który płynnym łukiem (tworząc tzw. kabłąk) dochodził do głowicy, nie łącząc się z nią konstrukcyjnie. W centrum jelca znajdował się, spojony z nim na stałe od strony wewnętrznej stalowy tzw. paluch (starop. skobelek) służący dla wygodnego oparcia kciuka. Trzon rękojeści był zawsze drewniany, prosty, o przekroju owalnym, przy głowicy rozszerzający się w głowicę o kształcie migdału, stanowiącą stabilne oparcie dla małego palca. Trzon bywał z reguły pokryty czarną skórą, niekiedy jaszczurem, rzadko tkaniną, zaś w egzemplarzach uboższych pozostawał bez pokrycia (wówczas powierzchnie trzonu moletowano). Trzon niekiedy posiadał oplot drutów filigranowych. Głowicę przykrywał kapturek (zwykle także stalowy, niekiedy wykonany z brazu), zaopatrzony w długi warkocz osłaniający grzbiet trzonu. .
Powyższy typ budowy dotyczy tzw. szabli husarskiej o rękojeści zamkniętej, równolegle istniał podobny typ szabli, o podobnych parametrach funkcjonalnych, ale nieco odmienny w wyglądzie, tzw. szabla o rękojeści półzamkniętej. Różnicę stanowił kształt kabłąka (wykonanego w formie prostego płaskownika załamującego się wzgl. jelca pod kątem prostym) oraz trzonu rękojeści (lekko wygiętego i pochylonego do przodu, w kierunku kabłąka). Niektórzy bronioznawcy określają ten typ szabli jako jedną z odmian szabli polsko - węgierskiej, nie używając w ogóle terminu "husarska".
Głownia zawsze o krzywiźnie kołowej i niedużej strzałce (zwykle 45 - 60mm, rzadko do 70mm i więcej), długości oscylującej najczęściej wokół 820mm (w tym dł. pióra do 25mm), szerokości płazu (przy zastawie) zwykle do 30mm, grubości tylca 6-7mm
Głownie sz. husarskich posiadały rozmaity profil (jedno lub dwa szerokie zbrocza, ew. kilka drobniejszych strudzin), niekiedy niesymetryczny (różny układ na każdym z płazów). Końcówki trzpieni głowni były zaklepywane wewnątrz trzonu rękojeści, dodatkowo całość nitowano w poprzek kilkoma nitami (dwoma - trzema poprzez trzon i trzpień, jednym dodatkowo także przez wąsy jelca)
Pochwy szabli husarskich były zawsze drewniane, obłożone czarną skórą (przyjęło się, że z tego powodu - w połączeniu z takąż skórą na rękojeści - szablę tego typu nazywano "czarną"), posiadające trzy (dwie ryfki z ruchomymi koluszkami, tzw. brajcarkami i rozbudowany trzewik, z tzw. oknem) lub cztery (dodatkowo - szyjka z odpowiednimi wodzidłami, naśladującymi rysunek wąsów jelca) metalowe okucia.
Zdobienia oprawy szabli, w formie misternych, wijących się ornamentów geometrycznych (wici roślinne, arabeski) wykonywano zwykle metodą inkrustacji bądź trawienia wgłębnego oraz grawerowania (zachowało się stosunkowo sporo egzemplarzy, w których zdobienia jelca i okuć pochwy stanowią garnitur), zdobienia głowni polegały zwykle na umieszczeniu na płazach sentencji, inicjałów bądź herbów (wykonanych takimiż samymi technikami).
